Xüsusi təyinatlıların səhfləri.

Uğursuz əməliyyatlar. Xüsusi təyinatlıların səhfləri.

Hal hazırki gənclərin anlamında xüsusi təyinatlılar (XT) hansısa böyük qüvvə,fövqələsgər,basılmaz varlıq və hansısa romantik bir qəhrəmanlardır. Lakin bu belə deyildir. Onlar da əsgər,zabit və ümumən hərbçi olaraq ,tankşılar,artilleriyaçılar,həkimlər və s kimi mütəxəssis və özünün peşəsini dəqiqliklə öyrənərək icra edənlərdir. Belə bir fikir çox zaman ortaya qoyulur ki XT heç zaman səhf etmir və edə də bilməz. Lakin yarandığı gündən hərəkətdə olan XT –lılar zaman-zaman komandanlığın,əməliyyat planlamasının,düşməni qiymətləndirməməsinin yaxud sadəcə özünün səhfləri nəticəsində böyük uğursuzluqlara imza atmışlar. Bu səhflər insan itgisi,yaralanmalar,xəstəliklər bahasına başa gəlsə belə son nəticədə gələcək əməliyyatlarda bu kimi səhflərin ardadan qaldırılması üçün zəmin və dərs olmuşdur.XT-lılar yaranma dövründən müxtəlif cür hazırlıqlar,əməliyyat planlaşdırmaları,özlərinin hərəkətləri,şəxsi qərar qəbuletmə kimi aspektlərin sınağına düşmüşlər. Bu zaman  qarşıya çıxan hər bir səhf dəqiqliklə öyrənərək,nizamnamələrdə,tövsiyyələrdə dəyişikliklər edilib,lakin yenədə müasir zamanda səhflər toplumu XT lıları izləməkdədir.

24 aprel 1980 cı ildə AB-ın 1 ci xüsusi təyinatlı əməliyyatdəstəsi “Delta” ,1970 cu ildə Tehranda radikallar tərəfindən ABŞ səfirliyində girov götürülmüş 53 nəfərin azad edilməsi üçün hazırlanmış əməliyyat çərçivəsində hərəkətə keçdilər. Dövlətlərarası diplomatik ünsiyyət və danışıqlar heç bir nəticə verməmişdi. Bu zaman Pentaqon hələ o zaman heç kimə məlum olmayan və varlığınin  ciddi sirr olduğu “Delta” qrupundan istifadə ilə girovların azad olunmasına qərar verdi. ABŞ-ın “Delta” qrupu 1977 ci ildə Böyük Britaniyanın SAS (Special Air Service) əfsanəvi XT –lılarının bazasında hazırlanmışdı. Lakin “Delta” qrupunun birinci döyüş tapşırığı müvəffəqiyyətsizliyə uğradı.

“Qartal caynağı” adlı əməliyyat planına əsasən  XT-lılar C-130 tipli təyyarələrdən səhralıqda olan könhə Britaniya hərbi bazasına desantlanmalı idilər. Onlara kömək üçün Fars körfəzində yerləşən aviadaşıyıcıdan 8 RH-53D helikopterləri qoşulmalı idi. “Deltanın” desantlanması və helikopterlərin yanacaq doldurmasından sonra “Herkules” yanacaqdolduma təyyarəsi qayıtmalı və 8 helikopter XT-lıları Tehran yaxınlığında gizli sığıncağa çatdıraraq,sonradan onları müəyyən yerdə gözləməli idi. Bundan sonra MKİ(Mərkəzi kəşfiyyat idarəsi) –nin əməliyyatçılarının hazırladıqları yük maşınlarında səfirliyə çataraq,onu öz nəzarətlərinə götürməli,bundan sonra isə girovları futbol məntəqəsindən helikopterlərlə təxliyyə etməli idilər.

İlk dəqiqədən əməliyyat uğursuzluğa uğradı. Girovları aparacaq helikopterdən biri aviadaşıyıcıdan qalxan zaman pərlərinin sınması ucbatından dənizə düşdü. İkincisi səhrada qub burulğanına düşüb azaraq,sonradan bazaya qayıtmağa məcbur olur. Qalan 6 helikopter  təyin olunmuş bazaya “Herkules” təyyarəsi ilə birlikdə çatır. Lakin sonradan məlum olur ki təyin olunmuş bazanın yaxınlığından avtomobil yolu keçir və qrup tez bir zamanda İran qüvvələri tərəfindən aşkar olunur. Qarıçıqlıqda helikopterlərdən biri yaxınlıqda olan “yanacaqdolduran “ təyyarə ilə toqquşaraq partlayr. Bu zaman XT-lardan 8 nəfər həlak olur. Qalanları isə onları təxliyyə üçün göndərilən başqa “Herkules” təyyarəsi ilə təxliyyə olunurlar. Ərazidə isə yanmış texnika və yanacaq çənləri boş 5 helikopter atılıb qalır.

Münxen güllələnməsi

Son illərdə  güclülər sırasında olan Almaniya XT-lılarının da tarixində böyük səhf ucbatından utanc gətirən məqam yox deyil. Bu 1972 –ci ildə Münxendə keçirilən Olimpiada oyunlarında Fələstin radikal təşkilatı olan “Qara sentyabr” ekstremistləri  İsrail yığma komandasını girov götürdükləri zaman baş verdi. “Qara sentyabr” təçkilatının ekstremistləri  öz tərəfdaşlarının İsrail həbsxanalarından buraxılmasını tələb kimi ortaya qoymuşdular. Lakin rəsmi Təl-Əviv terrorçularla heç bir danışığa getməyəcəyini bəyan etdi. Bu zaman vəziyyət daha təhlükəli həddə çatdı. Fələstinlilər azğınlaçaraq öz üzərilərində idarəetəni dəqiqəbədəqiqə itirməyə başladılar. Bu zaman bu sahədə heç bir səriştəsi olmayan  Alman XT –lıları əməliyyat keçirməyi qərara aldılar.Ekstremist Fələstin döyüşçülərinin tələbi ilə,ərazini tərk etmək üçün 2 hərbi helikopter girovlarla birlikdə Fyurstenfeldbruk aeroportuna enməli və ordan onları gözləyən təyyarə ilə Qahirəyə uçmalı idilər. Əslində polislər olan təyyarə ekipajı,ekstremistlər borta qalxan kimi onları məhf etməli idilər. Çöl tərəfdən onlara kömək üçün snayperlər(Əslində bunlar heç bir xüsusi təlim görməmiş atıcılar idi) qoyulmuşdu.Lakin helikopterlərin əraziyə daxil olması ilə ,bu günə qədər naməlum qalan səbəblərdən təyyarənin polis uçuş heyəti təyyarəni tərk edərək qaçmağa başladı. Ekstremistlər o saat pusquya düşdüklərini anlayb ,girovların arxasında gizlənərək helikopterlərə doğru qaçmağa başladılar. Bu zaman parakəndə atışmalar başladı . Nəticədə 5 ekstremist  öldürüldü.,qalanları isə 11 İsrail yığmasının üzvlərinə avtomatdan atəş açaraq onları uçuş zolağında öldürdü. Bu biabırçı və AFR(Almaniya Federativ Respublikası) –sına utanc gətirən əməliyyatdan sonra,Almanlar bir neçə il güclü çalışaraq professional antiterror qüvvələri olan GSG-9 u yaratdılar. Bu gün GSG-9 dünyada olan ən yaxşı antiterror XT-lılarından biri sayılır.

Maravar  bölüyü.

Hələ Sovetlərin Əfqanıstanda döyüş apardığı illər ərzindədə sovet XT-lılarının bağışlanmaz və böyük itgilərə aparıb çıxaran səhfləri olub. Bunlardan biri 1985 ci il aprelin birində 334 saylı əlahiddə xüsusi təyinatlı dəstənin 1 ci bölüyünün etdiyi səfdir. Bölük  Pakistan ərazisi yaxınlığında olan Sanqam qışlağını yoxlamalı idi. Qışlaqda mücahidlərin gizlənməsi haqqında kəşfiyyat məlumatları var idi. Yoxlama nəticəsiz oldu. Qışlaqda mülki əhalidən başqa heç kim yox idi. Lakin qışlaqdan çıxan zaman iki nəfər yaraqlının qayalarla mağaralara doğru qaçdığını müşahidə edən bölük,tez bir zamanda həmən əraziyə çatdılar.Əslində isə bu böyük tələ idi. İşində Pakistan “Qara leyləkləri” adlı XT –ı  dəstələrinin olduğu 100 lərlə mücahidlər yüksəklidə mövqe tutaraq sovet XT-lı bölüyünü mühasirəyə alıb atəş açmağa başladı.Geri çəkilmək yolları bağlı olduğundan bölük döyüşə girməyə məcbur oldu. 10 dan artıq düşməni məhf edən XT-lılar ,düşmənin sıx minaatan atəşinə məruz qaldılar. Bölük bir neçə nəfər istisna olmaqla tam məhf edildi. Bəzi sovet XT-lıları əsir düşməmək üçün özlərini qumbara ilə partlatdılar.Ağır döyüşdə 32 sovet XT-lısı həlak oldu. Ertəsi gün köməyə gələn dörd tabur həlak olanların cəsədlərini düşməndən alaraq onları itgilərə məruz qoydular.

“Bravo-iki-sıfır”

Böyük Britaniyanın elit SAS(Special Air Service) ( Xüsusi aviadesant xidməti) XT-lıları bir çox ölkələrin xüsusi təyinatlılarına örnəkdir. Bu xidmət demək olar ki ,ilkin olaraq dünyada XT anlamını ilkin ortaya qoyan hərbi birləşmələrdən biridir. Əsasən düşmənin qüvvələrinin kəşfiyyatı,girovların azad olunması,antiterror əməliyyatları,cəld olaraq düşmənin əsas qüvvələrinin məhfi kimi xüsusi əməliyyatlarda iştirak edirlər. Lakin bu ,özünün döyüş təcrübəsinə görə nümunə olan qüvvələrin də müxtəlif səhfləri zaman zaman ortaya cıxaraq ,onlarda itgilərə gətirib çıxarmışdır.1991ci ilin 22 yanvar gecəsində SAS 0ın 22 alayının 8 nəfərdən ibarət patrulu “Çinuk” helikopteri ilə İraqa desant olundular. “Bravo-iki-sıfır” adlı çağırış kodu olan bu qrup İraq silahlı qüvvələrinin  mobill kompleksi olan “SKAD”(sovet R-17) operativ tantiki raketlərini tapıb məhf etməli və Bağdada-Əmman şossesinin yaxınlığından keçən optik  əlaqə xəttlərinin sıradan çıxarmalı idi.

Lakin “Bravo-iki-sıfır” desantlandığı dəqiqədən problemlərlə üzləşir. Belə ki məlum olur ki,onlara əlaqə üçün verilən radiotezlik düz deyil. XT-lılar düşmənin arxasında  komandanlıqla heç bir radioəlaqəsi olmadan yalnız qalıbdırlar. Bir az sonra baza düşərgəsinin yaxınlığında keçi otaran İrqalı oğlan uşağı peyda olur. Qrupun komandiri bütün yazılmış təlimatlara zidd olaraq oğlana yazığı gələrək təsadüfi şahidi  sərbəst buraxır. Bundan sonra XT-lılar qurduqları düşərgəni tələsik sökərək uzaqlaşmağa cəhd edərəkən İraqlı döyüşçülərin əraziyə gələn jissələri ilə qarşılaşır. Oğlan XT-lıların düşərgəsini İraq hərbçilərinə nişan vermişdi. Şiddətli döyüş başlayır. Döyüş tapşırığını artıq yerinə yetirə bilməyən və radioəlaqəsiz qalan  XT-lıların komandiri Endi Maknab qrupa Suriyaya tərəf çəkilmək əmri verir.

Əyər tarixdə bir sıra qəhrəmancasına geri çəkilmə nümunələri varsa “Bravo-iki-sıfır” qrupunun İraqdan çəkilməsi onlara bir nümunədir. Bu zaman yay geyimində olan qrup,İraq səhrasında həmən il çox sərt olan qış havası ilə rastlaşır. Yorulmuş,donmuş,əldən düşmüş qrup XT-lılar qərbə doğru irəliləməyə davam edirlər. Gecə zamanı hərəkət zamanı qrupun üç üzvü hiss etmədən irəli gedir və arxadan gələn “dayan” komandasını eşitmirlər. Səhər açılanda isə onlar artıq gözdən itirlər. Maknabın dəstəsi isə öz hədəfinə çatmağa bir km qalmış pusquya düşür. XT-lardan biri həlak olur,ikincisi donvurmadan həyatını itirir,qalan üç nəfər isə əsir düşür. İkinci qrupdan isə sərhəddi yalnız Kris Rayan keçə bilir. Onun döyüşçülərindən biri donvurmadan həlak olur,ikincisi isə əsir düşür. Əsirləri nə qədər ac saxlayaraq onlara əzab versələr də XT-lılar əməliyyatın planlarını İraqlılara açmırlar. Mart ayının əvvəlində SAS komandanlığının tərtib etdiyi əməliyyatla XT-lılar bir gecədə İraq bazasına basqın zamanı azad olunurlar.

Somali əməliyyatı.

1992 ci ildə artıq illər uzunu vətəndaş müharibəsinin tüğyan etdiyi bu Afrika ölkəsində,hərbi-siyasi vəziyyət daha da ağırlaşdı. ABŞ ın prezidenti olan Corc Buş Amerikanın dünyanın jandarması rolunda olmadını iddia etməsinə rəğmən Somaliyə Amerika ordusunun göndərilməsini qərara alır. İlk anda bu çox bəsit görünən əməliyyat idi. Amerikalıların fikrinə görə pis silahlanmış və hərbi savadı olmayan Afrikalıları ram etmək o qədər də güclü risk tələb etmirdi.

8avqust 1993 cü ildə Sonmalinin paytaxtı Moqadişidə patrul aparan ABŞ quru qoşunlarının hərbçiləri ,idarə olunan böyük gücə malik fuqasın partlaması nəticəsində həlak olurlar. Amerika komandanlığı baş verən hadisədə Somalidə olan qruplardan birinə başçılıq edən general Aydidin əli olduğunu iddia edərək,generalın yaxın zamanda həbs edilərək çəzalandırılmasını qərara alır. Bu məqsəd ücün Somaliyə ABŞ ordusunun qruru qoşunlarının xüsusi –taktiki XT-lı qrupu göndərilir.Qrupun tərkibinə :

-          DELTA XT alayının 3  tağımı,

-          75ci paraşut desant (reyncerlər) alayının XT –lı cəld hərəkətli 3 taburu

-          ABŞ HDQ –nin terrorizmlə mübarizə dəstəsinin (dəniz pişikləri) 1 qrupu

-          160 –cı aviasiya alayının  helikopter eskadriliyası

-          ABŞ HHQ-nin 24 cü hava xilasetmə briqadasının helikopterləri

-          ABŞ XT-qüvvələrinin havadan nəzarət və idarəetmə aviasiyasının helikopter və 1 pilotsuz təyyarəısi daxil idi.

1993 cü ilin 22 avqustunda ümumiliklə Somaliyə daxil olan XT lıların ilk dəstəsi ilk andaca planladıqları əməliyyatda uğursuzluğa düçar oldular. Hava həşfiyyatının səhfi ucbatından XT-lılar general Aydidin güman olduğu əraziyə hücum etdilər. Lakin general əvəzinə onlar BMT nin əməkdaşlarını əsir edərək qərərgaha gətirdilər. Aydidi tapmayan Amerika XT-lıları ,generalın tərəfdaşlarına qarşı amansız əməliyyat başladılar. Bu zaman onlar Aydidin bir necə yaxın silahdaşını məhf etməyə müvəffəq oldular. Afrikalı bələdçi və Amerikaya işləyən cəsusların verdiyi məlumata əsasən 3 oktyabr 1993 cü ildə başlanacaq mitinqdə general Aydidin xarici işlər naziri Ömər Salad iştirak edəcək və mitinqdən sonra Salad ,daxili işlər naziri Abdi Həsən Avalla görüşəcəkdi. Onların tutulması üçün XT-qüvvələr əraziyə yeridildi.

“Delta” qrupunun bölmələri  mitinqdən əvvəl görüş keçirilən binaya daxil olaraq ,nazirləri və onların ətrafını əsir götürməli,2ci paraşut-desant bölüyünün XT-lıları binanın ətrafını mühafizə etməli,9 zirehli avtomobil və 3 yük maşınından ibarət avtomobil karvanı  isə əsirləri və XT –lıları ərazidən çıxarmalı idi. İlk əvvəl əməliyyat ildırım sürəti ilə yerinə yetrilsədə,sonradan çətinliklər başladı. XT-lıların əməliyyatı zonasında böyük sayda Aydid döyüşçülərinin peyda olması ilə şiddətli döyüş başlandı. Döyüşün ilk anında XT lılara köməyə gələn 1 ci desant qrupunun helikopteri qumbaraatan vasitəsi ilə vuruldu və az sonra eyni vəziyyətdə ikinci helikopter vurularaq əraziyə düşdü. Amerikalılar kiçik keçidli məhəllələr arasında mühasirəyə düşdülər. Avtomobillərin hərəkəti zamanı hər iki tərəfdən açılan atəş nəticəsində çoxlu sayda ölən və yaralananlar oldu.

Komandanlıq tərəfindən avtomobil karvanının ərazidən çıxarılması üçün müxtəlif variantlar işləyirdilər. Bunun üçün əraziya Amerika quru qoşunlarının 10 cu dağ diviziyasının hissələri yeridildi. Bundan əlavə əməliyyatlara Malayziyanın motopiyada,Pakistanın zirehli tank hissələrini də qoşmaq zərurəti yarandı. 4 oktyabt saat 06:30 BMT –nin zirehli qrupunun köməkliyi nəticəsində ,ətrafda gedən azğın atışmadan qurtulan Amerika XT-lıları ərazidən çıxarıldı. Bu tam düzgünlüklə planlaşdırılmamış əməliyyatda 18 ABŞ,1 Malayziya XT-lısı  həlak oldu. 74ABŞ ,7Malayziya ,2 Pakistan hərbçisi yaralandı. Helikopter qrupundan isə zabit M.Dyurant əsir düşdü. Bir ildən sonra onu azad etmək mümkün oldu. Somali döyüşçülərinin və yaralananlarının sayı isə 1000 lərlə ölçülürdü.

Nigeriyada gərgin gecə.

2017 ci ilin 3  oktyabrında  ABŞ-ın 10 XT-lısı və 30 Nigeriya əsgəri Mali sərhəddindən 6 km aralı olan Akabar adlı kəndə reyd üçün yollanırlar. Pentaqonun kəşfiyyatının verdiyi xəbərə görə bu kənddə qadağan olunmuş “İslam dövlərinin “ (İD) təlim düşərgəsi yerləşirdi. İlkin olaraq reyd kimi qələmə verilən əməliyyatda,əsasən Amerikalıların vəzifəsi ,bu düşərgədə olan İD –nin 3 yüksək vəzifəli şəxsi haqda məlumat toplamaq idi. XT-lılar yüngül silah götürərək,zirehlənməmiş kiçik pikaplarda kəndə tərəf yol alırlar. Gözlənilmədən kəndə daxil  olan XT-lılar,kənddə məskən salmış kiçik İD döyüşçülərinin rahatca məhf etdikdən sonra ,başqa kəndləri də yoxlamağı qərara alırlar. Bu Amerikalıların ən böyük səhfi kimi qələmə verilir. Çünki kəşfiyyat məlumatı olmadan və qüvvələrinin az olmasına baxmadan əməliyyatı genişləndirmək bağışlanmaz səhfdir. Hələ indiyə kimi bunun”XT-lıların özlərinin təşəbbüsü yaxud komandanlığın əmri” olduğu haqda mülahizələr gəzsə belə Pentaqon bunu məxfi saxlamaqda davamlıdır.

XT –lıların gecə hərəkəti və İD –nin Akabar kəndindəki casuslarının verdiyi məlumat nəticəsində 4 oktyabr səhər saatlarında dəstə iricaplı pulemyotlarla təhciz edilmiş pikaplarla hərəkət edən 100 nəfərlik terrorçuların mühasirəsinə düşür. TonqoTonqo kəndi yaxınlığında başlayan bərabər olmayan döyüşdə terrorçular snayperlərlə birlikdə qumbaraatanlardan da istifadə edirdilər. Döyüşün 56 cı dəqiqəsində aviasiya köməyi tələb edən XT-lılara ,30 dəqiqə sonra döyüş yerinə çatan fransız qırıcılarının köməyi ilə terrorçuları ərazidən uzaqlaşdırmaqla kömək etmək  mümkün olur. Döyüşdə 4 ABŞ XT-lısı və 4 yerli əsgər həlak olur. KİV-lərə sizan məlumatdan məlum olur ki ABŞ XT-lıları ərazinin kəşfiyyatı üçün pilotsuz təyyarələr tələb etsə belə,lazım olan texnika instansıyalarda yubadılmış və bu faciəyə səbəb olmuşdur.Bundan əlavə göndərilən hərbçilər müxtəlif XT-lı qruplardan ibarət olaraq,Nigeriya əsgərləri ilə birlikdə əməliyyatın detallarını,birlikdə hərəkət etməni və bir sıra aspektləri vaxtında məşq etməmişdilər. Keçirilən brifinqdə ABŞ SQ –lərinin Afrika komandanlığının rəhbəri Tomas Valdxauer” bu səhflərdən nəticə çıxarılıb “ deyir və Müdafiə naziri Çeyms Mettis “ xüsusi təyinatlı qüvvələrin hazırlanması və əməliyyatların planlanması,təsdiq olunması metodikasına “ yenidən baxış etmək üçün əmr verir.

Son olaraq bir neçə nümunədən belə məlum olur ki,uzun illər XT əməliyyatlarda püxtələşmiş elit hissələr belə səhflərdən sığortalanmamışlar. Bu zaman səhflərin mənbəyi müxtəlifdir. Burada texniki avadanlıq,komandanlığın əməliyyatı hazırlayanda hesablamalarda yanlışlığı,komandirlərin vaxtında düzgün müstəqil qərar çıxarmaması və s var. Bütün bu aspektlər hər zaman sonda XT-lıların faciəsinə,döyüşçülərin həlak olmasına gətirib çıxara bilən amildir. Bütün bunların tam olaraq olmayacağına və yaxud aradan qaldırılacağına ümid etmək isə düzgün deyil. Çünki hər göstərilən amildə insan faktoru var. Bu faktorlar da hər zaman aktualdır. Belə fikri ortaya qoyan ABŞ HDQ “Dəniz pişiklərinin” kapitanı Tomas Makqreqor  özü belə səhflərin uçbatından ayaqlarını itirərək Luiziana ştatında yaşayır.

Başqa “dəniz pişiyi” olan leytenant Adeil Foks öz həmkarının sözünü dəstəkləsə belə “Ölülər səhf etmir” deyərək XT lılarda xidmətindən fəxr etdiyini dilə gətirir.